Cztery pary przeciw Polsce. Osoby trans idą do Strasburga, by nie musieć się rozwodzić

Cztery polskie małżeństwa rozpoczęły batalię prawną, która będzie mieć swój finał w Europejskim Trybunale Praw Człowieka w Strasburgu. Państwo każe im wybierać między rozwodem albo życiem bez możliwości uzgodnienia płci metrykalnej — wszystko dlatego, że Polska nie uznaje małżeństw osób tej samej płci.

O równości małżeńskiej, czyli możliwości zawierania związków małżeńskich niezależnie od płci, mówi się zazwyczaj w kontekście ślubów par jednopłciowych, na które Polska nie zezwala lub których nie uznaje, gdy zostały zawarte za granicą. Doświadczenie osób transpłciowych i ich najbliższych wprowadza do debaty nowy wątek, który dotychczas nie przebił się do świadomości społecznej.

Ponieważ polskie prawo uznaje za małżeństwo wyłącznie związek kobiety i mężczyzny, osoby transpłciowe w chwili uzgodnienia płci metrykalnej tracą możliwość zawarcia związku małżeńskiego z jedną płcią, a zyskują z inną. Tym z nich, które wcześniej zawarły ślub, zamyka to drogę do prawnej zmiany imienia i oznaczenia płci, a jedynym rozwiązaniem staje się rozwód. Stają więc przed wyborem: prawne uzgodnienie płci i przymusowy rozwód lub zachowanie małżeństwa bez możliwości tranzycji.

– Osoby transpłciowe na własnym przykładzie pokazują, jak absurdalne i arbitralne jest łączenie małżeństwa i bycia rodziną z płcią osób, które tworzą związek. Z dnia na dzień wyrokiem sądu państwo decyduje, że od teraz nie możemy już mieć żony, tylko męża, albo na odwrót — wyjaśnia Maja Heban ze Stowarzyszenia Miłość Nie Wyklucza.

– Kiedy dotyczy to osób, które przed tranzycją wzięły ślub, Polska de facto wymaga od nich trwania w fikcji prawnej. Albo wezmą rozwód, którego wcale nie chcą, by móc poprawić oznaczenie płci w dokumentach, albo pozostaną małżeństwem i będą legitymowały się dokumentami, które zupełnie nie oddają rzeczywistości — dodaje Heban.

Polska każe dokonywać niemożliwego wyboru

W grudniu 2023 roku Europejski Trybunał Praw Człowieka w Strasburgu wydał przełomowy wyrok, który potwierdził, że brak możliwości formalizacji związku przez pary osób tej samej płci narusza Konwencję o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, tym samym zobowiązując Polskę do zmiany prawa. Inicjatywa Pozwy małżeńskie ma na celu powtórzenie tego sukcesu, choć zajmie to wiele lat. Dalsze losy ustawy o związkach partnerskich będą więc miały istotny wpływ na postęp sprawy.

– Nie wiemy, czy ustawa o związkach partnerskich wejdzie w życie, a jeśli tak, to kiedy, a co więcej — jaki będzie jej kształt i wynikające z niej uprawnienia. Europejski Trybunał Praw Człowieka może stwierdzić, że sytuacja osób w małżeństwach i związkach partnerskich w Polsce jest tak niewspółmierna, że narusza Konwencję, ale może też uznać jak w podobnej sprawie Hämäläinen przeciwko Finlandii, że przymusowe przekształcenie małżeństwa do związku partnerskiego nie jest wystarczająco negatywną zmianą — komentuje adw. Karolina Gierdal, koordynatorka Grupy Prawnej Stowarzyszenia Lambda Warszawa.

– My idziemy po wszystko, gdyż żadna z par nie chce się rozwodzić, a obowiązek przekształcenia małżeństwa w związek partnerski postrzegają jako degradację — dodaje Gierdal.

Śledź dalsze działania związane z Pozwami małżeńskimi na tej stronie oraz profilach społecznościowych Miłość Nie Wyklucza i Lambda Warszawa

Ta zależność działa w dwie strony. Im bardziej okrojona będzie ustawa o związkach partnerskich, tym większa szansa, że Trybunał w Strasburgu ponownie wskaże na naruszenie Konwencji przez Polskę. Jednocześnie orzecznictwo Trybunału opiera się na zasadzie, że Konwencja jest żywym dokumentem, który odzwierciedla rzeczywistość i konsensus panujący pomiędzy krajami Europy. Im więcej państw członkowskich Rady Europy wprowadzi równość małżeńską, tym większe jest prawdopodobieństwo, że jej brak zostanie uznany za naruszenie Konwencji. Obecnie pary osób tej samej płci mogą wziąć ślub cywilny z pełnią praw i obowiązków w 16 krajach Unii Europejskiej i 20 państwach członkowskich Rady Europy.

Miłość nie Wyklucza (MNW) to założona w 2010 roku organizacja społeczna działająca na rzecz wprowadzenia w Polsce równości małżeńskiej, czyli otwarcia cywilnej instytucji małżeństwa na wszystkie pary niezależnie od płci. MNW prowadzi kampanie społeczne i edukacyjne, wspiera lokalne społeczności LGBT+ w całym kraju oraz działa prawnie i rzeczniczo na szczeblu centralnym i samorządowym.

Stowarzyszenie Lambda Warszawa to najstarsza organizacja walcząca  o prawa i dobrostan społeczności LGBTQIAP+ w Polsce. Od 1997 roku buduje silny fundament oparty na czterech filarach: wsparciu, rzecznictwie, kulturze i edukacji. Lambda Warszawa oferuje kompleksowe wsparcie osobom ze społeczności, działając na poziomie indywidualnym, społecznym i systemowym.