Czego chcesz się dowiedzieć?
Czym są związki partnerskie i małżeństwa osób tej samej płci?
Jakie prawa mają pary gejów i lesbijek w Polsce?
Gdzie na świecie wprowadzono związki partnerskie i małżeństwa jednopłciowe?
Historia nieuchwalenia kolejnych ustaw o związkach w Polsce
Związki partnerskie i równość małżeńska – co to jest?
Instytucja związku partnerskiego, czyli regulacji prawnej związku dwóch osób tej samej lub różnej płci, która – co istotne – oferuje mniej praw i zabezpieczeń niż małżeństwo, została wprowadzona po raz pierwszy w Danii w 1989 r.
Prawa i obowiązki zawarte w ustawach o związkach partnerskich różniły się zależnie od kraju, w którym je wprowadzano. Na przykład w Wielkiej Brytanii związki partnerskie przyznawały parom jednopłciowym wszystkie prawa małżeńskie i różniły się od nich wyłącznie nazwą. Z kolei w Niemczech różnica między tymi instytucjami była głębsza, uniemożliwiając parom tej samej płci m.in. wspólne rozliczanie i adopcję dzieci. Dziś zarówno w Wielkiej Brytanii jak i Niemczech obowiązuje pełna równość.
W przeciwieństwie do związków partnerskich równość małżeńska, czyli małżeństwa cywilne dla par osób tej samej płci, nie opiera się na tworzeniu nowej instytucji, lecz poszerzeniu istniejącego prawa o małżeństwach tak, aby obejmowało zarówno pary różnej, jak i tej samej płci.
Wiele krajów, które najpierw wprowadzały związki partnerskie, po pewnym czasie wprowadzało małżeństwa dla wszystkich – zobacz które.
Związki partnerskie – jakie prawa?
Niektóre prawa przysługujące małżeństwom, których nie posiadają pary tej samej płci:
- Prawo do informacji o stanie zdrowia
- Prawo do decydowaniu o leczeniu
- Prawo do otrzymania zwłok i pochówku
- Prawo do ustawowego dziedziczenia (bez opodatkowania)
- Prawo do wspólności majątkowej i wspólnego rozliczania podatków
- Prawo do zasiłku opiekuńczego, by zajmować się chorym mężem/ chorą żoną
- Prawo do objęcia męża/ żony ubezpieczeniem w ZUS
- Prawo do renty po zmarłym mężu/ zmarłej żonie
- Prawo do adopcji dziecka małżonka (tzw. “adopcja wewnętrzna”)
- Prawo do wspólnej adopcji (tzw. “adopcja zewnętrzna”)
- Prawo do zmiany nazwiska lub przyjęcia podwójnego nazwiska
Czy pary tej samej płci mają w Polsce jakieś prawa? Czytaj tutaj
Odpowiedzi na najczęściej zadawane pytania znajdziesz tutaj.
Związki partnerskie i małżeństwa osób tej samej płci na świecie
Równość małżeńska – małżeństwa dla par tej samej płci w Europie – wprowadziły:
Austria
Belgia
Dania
Estonia
Finlandia
Francja
Grecja
Hiszpania
Holandia
Irlandia
Islandia
Luksemburg
Malta
Niemcy
Norwegia
Portugalia
Słowenia
Szwajcaria
Szwecja
Wielka Brytania
Związki partnerskie dla par tej samej płci w Europie wprowadziły:
Chorwacja
Czarnogóra
Cypr
Czechy
Estonia
Łotwa
Słowenia
Węgry
Włochy
Ponadto równość małżeńska obowiązuje w:
Argentynie
Australii
Brazylii
Kanadzie
Kolumbii
Kostaryce
Nepalu
Nowej Zelandii
Republice Południowej Afryki
Stanach Zjednoczonych
Urugwaju
oraz na Tajwanie.
Mapę świata oraz najważniejsze informacje o równości małżeńskiej znajdziesz też tutaj >
Związki partnerskie w Polsce – długa historia nieuchwalania
Projekt Szyszkowskiej – grudzień 2003 r.
Pierwszy projekt ustawy o rejestrowanych związkach partnerskich został przygotowany w 2003 roku przez prof. Marię Szyszkowską, senatorkę SLD.
Projekt został wniesiony przez grupę senatorów 10 grudnia 2003 r. i niemal od razu został skierowany przez Marszałka Senatu do prac w Komisji Ustawodawstwa i Praworządności oraz Komisji Polityki Społecznej i Zdrowia, które na wspólnych posiedzeniach 10 lutego oraz 29 lipca 2004 r. przeprowadziły pierwsze czytanie projektu, wprowadziły poprawki i przygotowały własne sprawozdanie, wnosząc o przyjęcie przez Senat projektu ustawy o rejestrowanych związkach między osobami tej samej płci.
Podczas drugiego czytania na posiedzeniu Senatu zostały złożone wnioski o charakterze legislacyjnym, dlatego projekt trafił ponownie do Komisji Ustawodawstwa i Praworządności oraz Komisji Polityki Społecznej i Zdrowia, które na wspólnym posiedzeniu 18 listopada 2004 r. przyjęły część z nich oraz wniosły o przyjęciu przez Senat projektu ustawy oraz projektu uchwały w sprawie wniesienia projektu ustawy do Sejmu.
Trzecie czytanie odbyło się na posiedzeniu 3 grudnia 2004 r. Projekt został przyjęty 38 głosami za, przy 23 przeciw i 15 wstrzymujących się. Projekt ustawy przekazano do Sejmu w dniu 22 grudnia 2004 r., niestety Włodzimierz Cimoszewicz, ówczesny Marszałek Sejmu nie skierował go do dalszych prac.
W 2005 r. grupa senatorów i senatorek próbowała wycofać przekazany już do Sejmu projekt, składając projekt uchwały w sprawie inicjatywy ustawodawczej Senatu z 3 grudnia 2004 r. Swój projekt uzasadniali koniecznością oddania hołdu zmarłemu papieżowi Janowi Pawłowi II, jednak Senat odrzucił ich propozycję na 82. posiedzeniu w dniu 3 czerwca 2005 r.
Projekt SLD – maj 2011 r.
Projekt ustawy o umowie związku partnerskiego SLD opracowało we współpracy z tzw. Grupą Inicjatywną (grupa aktywistów i aktywistek LGBT). Zakładał on m.in. możliwość zawierania “umowy związku partnerskiego”. W umowie tej “dwie osoby fizyczne, pozostające faktycznie we wspólnym pożyciu” określały “swoje wzajemne zobowiązania o charakterze majątkowym lub osobistym, w celu organizacji wspólnego życia”. Projekt nie precyzował, czy chodzi tu o osoby jednej czy różnych płci. Związek partnerski miał być zawierany w formie pisemnej w obecności notariusza, a następne zgłaszany kierownikowi urzędu stanu cywilnego. O jego wygaśnięciu miała decydować śmierć jednego z partnerów lub złożenie wspólnego oświadczenia o rozwiązaniu umowy o zawarciu związku. Gdyby na zakończenie związku zdecydowała się tylko jedna ze stron, wówczas umowa w sprawie jego zawarcia miała tracić ważność po upływie 6 miesięcy od daty złożenia przez nią takiego oświadczenia.
Zgodnie z projektem Sojuszu, osoby pozostające w związku partnerskim miały zagwarantowaną m.in. możliwość posiadania wspólnoty majątkowej, wspólnego opodatkowania i odmowy zeznań przeciwko partnerowi. Przysługiwało im też prawo do pochowania zmarłego partnera i dziedziczenia w pierwszej kolejności majątku po nim, a także starania się o rentę po zmarłym. Partner miał również, w razie śmierci drugiego z partnerów, możliwość starania się o prawo do przejęcia po nim umowy najmu mieszkania.
Projekt został skierowany 12 lipca 2011 r. do Komisji Sprawiedliwości i Praw Człowieka oraz Komisji Polityki Społecznej i Rodziny. Pierwsze czytanie projektu odbyło się na wspólnym posiedzeniu komisji 27 lipca 2011 r., na którym skierowano projekt do dalszych prac w podkomisji nadzwyczajnej (za wnioskiem opowiedziało się 29 osób, przeciwnych było 10 osób, 3 osoby wstrzymały się od głosu). Niestety wkrótce skończyła się kadencja Sejmu i projekt nie był dalej procedowany.
Projekty VII kadencji Sejmu RP
W 2012 r. do Sejmu trafiły aż 3 projekty ustaw o związkach partnerskich. Dwa z nich to wspólne projekty złożone przez grupę posłów i posłanek Ruchu Palikota i Sojuszu Lewicy Demokratycznej, a których sprawozdawcą był ówczesny poseł Robert Biedroń. Trzeci projekt to projekt grupy posłów i posłanek Platformy Obywatelskiej, przygotowany przez posła Artura Dunina.
Prace nad wspólnym projektem Ruchu Palikota i Sojuszu Lewicy Demokratycznej rozpoczęły się na samym początku kadencji, jesienią 2011 r. Do prac tych zostały zaproszone organizację reprezentujące społeczność LGBT, m.in. Miłość Nie Wyklucza. Na skutek różnic w podejściu do kształtu projektu zdecydowano się na złożenie dwóch projektów ustaw, a de facto do dwóch pakietów ustaw, ponieważ każdy z nich składał się z ustawy głównej (ustawa o związkach partnerskich) oraz ustawy nowelizującej inne przepisy (ustawa Przepisy wprowadzające ustawę o związkach partnerskich).
Pierwszy z pakietów został złożony 16 lutego 2012 r. (druki 552 i 553), a drugi pakiet 22 maja 2012 r. (druki 554 i 555). Wkrótce potem, 29 sierpnia 2012 r., swój projekt ustawy o umowie związku partnerskiego przedstawił Artur Dunin.
Do głosowania nad tymi projektami doszło dopiero w styczniu 2013 r. Po wielomiesięcznej debacie publicznej i naciskach na ówczesną Marszałkinię Sejmu – Ewę Kopacz. Na 32. Posiedzeniu Sejmu 25 stycznia 2013 wszystkie trzy projekty zostały odrzucone w pierwszym czytaniu (głosowania nr 45, 46, 47, 48 i 49).
Kolejne próby SLD i RP
Kilka dni później, 29 stycznia 2013 r., Sojusz Lewicy Demokratycznej ponownie złożył jeden z projektów (druki: 2381 i 2382). A Ruch Palikota zrobił to samo 1 lipca 2013 r. (druki 2383 i 2384). Projekty te skierowano 13 maja 2014 r. do pierwszego czytania, jednak nigdy się ono nie odbyło.
Ponownie 17 grudnia 2014 r. posłowie Twojego Ruchu (wcześniej Ruch Palikota) próbowali doprowadzić do pierwszego czytania swojego projektu, składając wniosek o uzupełnienie porządku dziennego 83. posiedzenia Sejmu, jednak wniosek ten przepadł (głosowanie nr 6). Zobacz kto i jak głosował >
Natomiast 26 maja 2015 r. podjęto próbę o doprowadzenie do pierwszego czytania projektu SLD, poprzez uzupełnienie porządku dziennego 93. posiedzenia, ale wniosek ten także przepadł (głosowanie nr 1).
Przeciwko projektowi zagłosowali wszyscy obecni na sali posłowie PSL, PiS i Zjednoczonej Prawicy oraz 45 posłów PO.
Ponadto 23 posłów Platformy wstrzymało się od głosu. Za włączeniem projektu do porządku obrad opowiedziało się 103 członków Klubu Parlamentarnego PO. Politycy SLD uznali, że PO skręciła tym samym w prawo. Nad projektem dotyczącym związków partnerskich pracować chciało łącznie 146 posłów. Przeciwko propozycji SLD oddano 215 głosów. 24 posłów wstrzymało się od głosu. Zobacz kto i jak głosował >
W sierpniu 2015 r. posłowie Twojego Ruchu raz jeszcze podjęli próbę doprowadzenia do pierwszego czytania swojego projektu, ale ponownie odrzucono ich wniosek o uzupełnienie porządku dziennego (głosowanie nr 1 na 98. posiedzeniu). Zobacz kto i jak głosował >
Projekt Nowoczesnej z kwietnia 2018 r.
W kwietniu 2018 r. grupa posłów Nowoczesnej przedstawiła projekt ustawy o związku partnerskich (wraz z projektem ustawy – Przepisy wprowadzające ustawę o związku partnerskim). Pracami nad pakietem kierowała posłanka Monika Rosa, a końcowy efekt został wypracowany z organizacjami LGBT+ m.in. Miłość Nie Wyklucza (uwagi MNW do pierwszej wersji projektu).
Pakiet bazował na wcześniejszych rozwiązaniach proponowanych przez Ruch Palikota/Twój Ruch i SLD, choć wprowadzono do niego istotną zmianę, tj. możliwość przysposobienia (adopcji) dziecka partnera/ partnerki. Dodatkowo w uzasadnieniu projektu wprost wskazano, że głównym celem ustawy jest realizacja art. 18 Konstytucji – zapewnienia opieki i ochrony Rzeczypospolitej Polskiej rodzinom, które do tej pory takiej ochrony były pozbawione, wskazując przy tym, że pełna realizacja art. 18, art. 30 i art. 32 oraz art. 47 Konstytucji wymaga wprowadzenia w Polsce równości małżeńskiej, a więc możliwości zawarcia małżeństwa zarówno przez pary różnej, jak i tej samej płci.
Projekty zostały przekazane przez Marszałka Sejmu jedynie do zaopiniowania m.in. przez Biuro Legislacyjne (opinia negatywna) oraz Biuro Analiz Sejmowych (opinia negatywna). Nie nadano im numeru druku i nie skierowano ich do dalszych prac. Wraz z końcem VIII kadencji Sejmu projekty te przepadły.
