W piątek 22 września pojawiła się informacja, że na 36. posiedzeniu Rady Praw Człowieka ONZ Polska przyjęła rekomendację dotyczącą nowelizacji Kodeksu karnego i rozszerzenia katalogu przestępstw z nienawiści o przesłanki takie, jak orientacja seksualna i tożsamość płciowa, a także rekomendację odnośnie do wprowadzenia zmian w prawie karnym zapewniających osobom LGBT+ ochronę przed dyskryminacją. Informacja ta brzmi niezwykle optymistycznie, warto zatem spytać, co konkretnie się za nią kryje.
Przegląd Okresowy, czyli co?
Rada Praw Człowieka od 2006 roku stosuje procedurę Powszechnego Przeglądu Okresowego (Universal Periodic Review – UPR). Chodzi tu o dokonanie oceny przestrzegania praw człowieka w każdym ze 193 państw członkowskich i o wzajemne udzielanie sobie rekomendacji. Państwo poddawane przeglądowi prezentuje własne stanowisko na temat ochrony praw w tzw. raporcie krajowym. Dodatkowe informacje dla państw oceniających mogą pochodzić chociażby od interesariuszy (stakeholders) – na przykład organizacji pozarządowych lub instytucji działających w obszarze praw człowieka.
Celem jest zestawienie różnorodnych źródeł, pozwalających ujawnić możliwe naruszenia konwencji i norm międzynarodowych, wady, błędy czy niedociągnięcia. Na tej podstawie państwa zasiadające w Radzie proponują następnie środki zaradcze w postaci rekomendacji. Oceniane państwo przyjmuje niektóre rekomendacje – z zastrzeżeniami lub bez – inne rekomendacje natomiast jedynie odnotowuje.
Cztery lata później, podczas kolejnego przeglądu Rada analizuje, czy przyjęte rekomendacje zostały wdrożone. Choć są one wiążące, nie ma żadnych formalnych sankcji – Rada Praw Człowieka może co najwyżej wzmocnić naciski dyplomatyczne.
Nie znaczy to jednak, że Powszechny Przegląd Okresowy jest pustym rytuałem. Procedura pozwala nagłośnić i lepiej monitorować pewne problemy, daje też większą siłę argumentu organizacjom pozarządowym. Z analiz opublikowanych w roku 2014 wynika, że około połowy przyjętych rekomendacji było wdrażanych lub częściowo wdrażanych już po dwóch i pół roku. Również rekomendacje odnotowane zostają niekiedy ostatecznie wdrożone. Nie można twierdzić, że przegląd jest wyłączną przyczyną – w grę mogą też wchodzić różne czynniki z zakresu polityki wewnętrznej – niemniej błędem byłoby pesymistyczne twierdzenie, że nie przyczynia się do żadnych zmian.
Przegląd Okresowy a sprawa polska
Polska przyjęła właśnie rekomendacje dotyczące zmian w kodeksie karnym. Brak ochrony osób LGBT+ przed dyskryminacją i przestępstwami z nienawiści podkreślali podczas ostatniego przeglądu różni interesariusze, m.in. Amnesty International Polska, Fundacja Trans-Fuzja, Kampania Przeciw Homofobii, Lambda Warszawa i Polskie Towarzystwo Prawa Antydyskryminacyjnego. Ich raporty dostępne są tutaj.
Zachęcamy do zapoznania się z nimi: możliwość zabrania głosu przez organizacje pozarządowe specjalizujące się w zagadnieniach z zakresu ochrony praw człowieka jest jednym z najważniejszych i najcenniejszych elementów Powszechnego Przeglądu Okresowego.
Nie wiemy obecnie, jakie dokładnie kroki zamierza podjąć rząd, by wdrożyć owe rekomendacje. Niestety warto zachować sceptycyzm pamiętając choćby, że niespełna rok temu Sejm, głosami Prawa i Sprawiedliwości oraz klubu Kukiz 15 odrzucił wniosek Nowoczesnej o to, by karać mowę nienawiści ze względu na płeć, tożsamość płciową, i orientację seksualną. Minister sprawiedliwości Zbigniew Ziobro oznajmił wówczas z mównicy sejmowej:
„Polska procedura karna i polski Kodeks karny nigdy nie powinny stać się narzędziem walki ideologicznej. Nigdy nie powinny stać się narzędziem tego, co obserwujemy w niektórych krajach zachodnich, gdzie praktyka obnaża intencje tych środowisk, do których odwołuje się […] Nowoczesna. Praktyka ta sprowadza się do tego, że np. w Hiszpanii przed hiszpańskie sądy są pozywani […] duchowni, hierarchowie, czterech hiszpańskich biskupów, ponieważ odwołują się do Pisma Świętego. […] Otóż mówimy: nie. Polska za rządów Prawa i Sprawiedliwości, Solidarnej Polski, Zjednoczonej Prawicy będzie redutą wolności w Europie” (protokół z 29. posiedzenia Sejmu w dniu 4 listopada 2016 r.).
Wreszcie, trzeba podkreślić, że w ramach obecnej procedury Powszechnego Przeglądu Okresowego rząd polski odrzucił rekomendacje dotyczące wprowadzenia związków partnerskich dla osób tej samej płci. Nie będzie też rozdzielenia urzędu Ministra Sprawiedliwości i Prokuratora Generalnego. Polska nadal jest przeciwna kwotom przyjmowania uchodźców. W raporcie krajowym pominięto wskazywane przez interesariuszy kwestie związane z ograniczeniami praw i wolności na skutek wprowadzenia kontrowersyjnej ustawy antyterrorystycznej.
To nie wystarczy
W kontekście tych faktów niewiążąca i mało wiarygodna deklaracja zmian w Kodeksie karnym i tak wypada niezbyt satysfakcjonująco. Prawa człowieka to nie szwedzki stół, z którego państwo może sobie wybrać, co mu się podoba. Wynikają z uznania „przyrodzonej godności oraz równych i niezbywalnych praw wszystkich członków wspólnoty ludzkiej”. Dlatego nie możemy poprzestawać tylko na niektórych kwestiach.
Przed nami zatem nadal mnóstwo ciężkiej pracy. A skoro tak – oczywiście liczymy na Waszą pomoc.
Jan Dzierzgowski, Stowarzyszenie Miłość Nie Wyklucza
